Музейныя таямніцы … або з гісторыі аднаго прадмета: 4-х створкавы складзень
Добры дзень, дарагія сябры нашага музея. Сёння мы пагаворым аб прадмеце, які ў былыя часы, нароўні з іншымі абразамі, знаходзіўся практычна ў кожным доме – складзень. З’явіліся яны з прыходам хрысціянства і з’яўляліся падабенствам пераноснага іканастаса, які складаўся з частак, якія складваліся адзін паміж адным. Менавіта хрысціянскі іканастас – Царскія вароты – з’яўляўся правобразам складаней.
Выраблялі іх з дрэва, медзі, латуні і бронзы, упрыгожвалі эмалямі, а часам і каштоўнымі камянямі. Мяркуюць, і небеспадстаўна, што першапачаткова складні вырабляліся для нагруднага нашэння. Бралі іх у дарогу, у дзелавую паездку, падарожжа або ваенны паход і называліся яны шляхавымі абразамі. Так што, заўсёды ў дарозе ў любога падарожніка быў з сабой мініятурны складаны іканастас, перад якім можна было стварыць малітву.
Пазней сталі з’яўляцца складні большага фармату або “вялікія створы”. У адрозненне ад малых шляхавых складняў, якія былі індывідуальнымі, шматстворкавы складень служыў правобразам вялікага іканастаса і часта выкарыстоўваўся, як алтар дамавой царквы. Часта яны складаліся з двух частак, але былі складні з трох і, як у нашым выпадку, з 4 частак. На створках іконы намаляваныя Двунадзесятыя святы Праваслаўнай Царквы, якія прысвечаны зямному жыццю Ісуса Хрыста і Багародзіцы.
Складзень “Двунадзесятыя святы” – сапраўдны твор царкоўнага мастацтва, першапачаткова звязаны з рэлігійнай культурай старавераў. З-за жорсткага пераследу старавераў дзяржаўнай уладай, тыя не мелі магчымасці адкрыта будаваць свае храмы і кляштары. Літыя металічныя іконы аказаліся больш прыдатнымі да ўмоў пастаяннага вандравання, чым вялікія храмавыя рэчы.
У поўным, чатырохстворкавым складзе, складзень сёння сустракаецца даволі рэдка. У музейных і прыватных калекцыях часцей захоўваюцца яго асобныя фрагменты. Гэта звязана з тым, што, калі паміраў апошні захавальнік сямейнага іканастаса, складзень разбіраўся на створкі, кожная з якіх сыходзіла ў новую сям’ю.
Складзень, які захоўваецца ў фондзе Музея гісторыі Магілёва, быў перададзены Брэсцкім абласным краязнаўчым музеем у 2001 годзе пасля затрымання прадметаў рэлігійнага культу на мытні.
Галоўны захавальнік фондаў С.П. Атрошчанка.
