Памяць і боль беларускай зямлі

Установа культуры «Музей гісторыі Магілёва» ўяўляе фрагменты архіўных матэрыялаў са сваіх фондаў па генацыду насельніцтва Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны.
Яшчэ да яе пачатку была сфармуляваная «расавая тэорыя» нацыстаў, якая сцвярджала перавагу арыйскай нацыі над іншымі народамі, неабходнасць пашырэння «жыццёвай прасторы» для немцаў. Згодна з планам “Ост” планавалася высяленне або знішчэнне 75 % беларусаў, астатнія 25 % падлягалі анямечванню і ператварэнню ў рабоў. Габрэі падлягалі пагалоўнаму знішчэнню.
Паводле архіўных звестак, на тэрыторыі Магілёўскай вобласці ў гады акупацыі знаходзілася найбольшая колькасць месцаў (106) прымусовага ўтрымання грамадзянскага насельніцтва сярод іншых абласцей Беларусі.
Для грамадзянскага насельніцтва на тэрыторыі вобласці былі створаны наступныя тыпы месцаў прымусовага ўтрымання: 8 гета, 15 турмаў, арыштны дом упраўлення службы парадку, 15 працоўных (рабочых) лагераў, 6 перасыльных лагераў для адпраўкі на прымусовыя работы ў Германію і іншыя краіны Еўропы, 37 рабочых Калон, 2 рабочых каманды, 5 рабочых батальёнаў, 13 лагераў грамадзянскага насельніцтва, 3 змешаных лагера (з утрыманнем грамадзянскіх асоб і ваеннапалонных) і лагер каля пярэдняга краю нямецкай абароны.
Паводле няпоўных звестак, вядома больш за 30 месцаў знішчэння габрэйскага насельніцтва (Бялынічы, Бабруйск, Быхаў, Глуск, горкі, Дараганава, Дрыбін, Клімавічы, Клічаў, Касцюковічы, Краснаполле, Круча, Леніна, Магілёў, Расна, шклоў і іншыя).
Крывавы след у гісторыі акупацыі тэрыторыі Магілёўскай вобласці пакінулі айнзацгрупы. Ужо ў кастрычніку 1941 г. айнзацкаманда 8 у Магілёве знішчыла 3 726 габрэяў, а ў лістападзе ў Бабруйску – больш за 8 500 чалавек.
Неад’емнай часткай акупацыйнага рэжыму былі карныя аперацыі. На тэрыторыі вобласці за перыяд акупацыі праведзена больш за 20 буйных антыпартызанскіх акцый са знішчэннем мірнага насельніцтва вёсак у партызанскіх зонах. Трагічныя падзеі акупацыі Магілёўшчыны цесна звязаныя з дзейнасцю асаблівай каманды СС (пазней батальёна) Дырлевангера, якія прынялі ўдзел у шэрагу карных аперацый на тэрыторыі Магілёўскай вобласці («Арол», «Майскі жук»). 15 чэрвеня 1942 года асаблівая каманда СС Дырлевангера, айнзацкаманда 8, 51-ы паліцэйскі батальён і падраздзяленне рускай крымінальнай паліцыі з Магілёва дашчэнту спалілі вёску Боркі разам пасёлкамі Чырвоны Араты, Закрынічча, Дзяржынскі, Пралетарскі, Хватаўка, Доўгае Поле, знішчыўшы 2027 жыхароў.
Трагічнай гісторыяй Магілёўшчыны стала праграма нацысцкай палітыкі забойства “Т-4” (“акцыя Тыргартэнштрасэ 4”), накіраваная на знішчэнне людзей з рознымі адхіленнямі. Толькі за адзін дзень восені 1941 года нямецкай душагубкай было знішчана больш за 700 псіхічнахворых Магілёўскай міжабласнай псіхлячэбніцы, яшчэ 600 былі закіданыя гранатамі, а шляхам падскурнага ўпырсквання яду былі забітыя каля 40 чалавек інвалідаў Палыкавіцкага дома састарэлых.
Не менш жахлівай выглядае спроба нацыстаў схаваць сляды сваіх злачынстваў. Так, па загадзе начальніка Бабруйскага гарнізона генерала А. Гамана ў лістападзе 1943 года ў раёне Бабруйска было вынята з магіл і спалена каля 19 000 трупаў савецкіх грамадзян. Тое ж самае было зроблена нацыстамі і з пахаваннямі (магіламі) мірных грамадзян у раёне вёсак Старое Пашкова і Палыкавічы пад Магілёвам.